SPOTLIGHT-EFFECT

We zijn gewend om alles om ons heen te bekijken vanuit ons eigen perspectief. Letterlijk zien we de dingen vanuit onze ogen, en moeten we veel meer moeite doen als we willen proberen te 'zien' (in gedachten) wat een ander ziet. Bovendien hebben we ook de hele dag te maken met onze eigen gedachten en gevoelens. Een groot deel van die gedachten en gevoelens gaat over onszelf. Het is onvermijdelijk dat we veel meer bezig zijn met ons eigen perspectief en met informatie over onszelf. Maar we vergeten daarbij weleens dat voor andere mensen de wereld er heel anders uit ziet, doordat zij ook weer meer bezig zijn met zichzelf. We vergeten dat wij niet zo heel belangrijk zijn als we zelf denken...
Deze fundamentele beperking in onze blik leidt tot allerlei vertekeningen. Drie voorbeelden:

- Als twee echtelieden moeten schatten hoeveel procent van het huishoudelijk werk ze zelf doen, en je telt hun schattingen bij elkaar op, kom je bijna altijd uit op meer dan 100%. Hij denkt bijv. dat hij 40% doet (in werkelijkheid is dat 25%), zij denk dat ze 85% doet (in werkelijkheid 75%). Beide personen hebben de neiging hun eigen bijdrage te overschatten. Dit is niet zo vreemd, want je bent je natuurlijk veel meer bewust van de dingen die je zelf doet dan de dingen die een ander doet. Soms zie je niet eens wat de ander doet (bijv. als je partner de kots van de kat opruimt) terwijl je je altijd terdege bewust bent van wat je zelf doet.

- Als een vriend of vriendin een bepaalde beslissing neemt over iets waar hij/zij met jou over gesproken heeft, ben je geneigd te denken dat dingen die jij gezegd hebt van invloed zijn geweest. Maar je weet helemaal niet of die vriend(in) die beslissing zonder jou misschien ook wel had genomen. Het is misschien een vervelend idee, maar de meeste dingen die gebeuren en die andere mensen doen, gebeuren op precies dezelfde manier zonder ons! Als in een vergadering een belangrijke beslissing wordt genomen, of als de vergadering een bepaalde wending neemt, zijn veel mensen geneigd te denken dat zij daar een beslissende rol in hebben gehad. Ze overschatten hun eigen rol. Bovendien overschatten ze ook de uniciteit van hun eigen ideeën. Zo kunnen twee wetenschappers bijvoorbeeld een conflict krijgen omdat ze allebei denken dat de ander hun idee 'gepikt' heeft. Ze waren bijvoorbeeld allebei aanwezig bij dezelfde lezing op een congres, praatten met elkaar over de lezing, en kregen tijdens dat gesprek allebei hetzelfde idee. Waarschijnlijk is het een idee wat zo voor de hand ligt dat heel veel mensen die dezelfde informatie hadden, het hadden kunnen bedenken. Toch denken ze ieder dat alleen zij dit konden bedenken en de ander het dus 'gepikt' moet hebben.

- Mensen overschatten de mate waarin andere mensen op hen letten. Als je bijvoorbeeld iets stoms doet, ben je daar zelf vaak nog lang over aan het piekeren. Je staat er dan niet bij stil dat andere mensen er helemaal niet mee bezig zijn en het veel eerder vergeten. Ook als je er slecht uitziet (bijv. als je een grote puist hebt, of als je een 'slechte haar-dag' hebt), ben je geneigd te denken dat iedereen dat ziet, terwijl dat in werkelijkheid helemaal niet zo is. Al die andere mensen zijn immers ook met zichzelf bezig en letten helemaal niet op jou.

Dit wordt het spotlight-effect genoemd: mensen hebben het idee dat ze in het spotlicht staan en dat iedereen hen de hele tijd ziet, terwijl dat helemaal niet zo is. In een onderzoek moesten proefpersonen bijvoorbeeld een t-shirt aantrekken met Barry Manilow erop (een Amerikaanse zanger die nogal kwijlerige liedjes zingt) en werden daarna ongemerkt naar een volle collegezaal geloodst. Voor de proefpersonen moet het vreselijk geweest zijn, om door zoveel medestudenten te worden gezien in dit t-shirt. Na afloop moesten ze aangeven hoeveel andere studenten hadden gezien wat er op hun t-shirt stond, en werd dit ook gevraagd aan de studenten in de collegezaal. Zoals verwacht hadden deze er geen aandacht aan besteed, terwijl de studenten in het t-shirt dachten van wel. 

Het is misschien jammer dat de wereld niet om ons draait, zoals we vaak aannemen, maar de resultaten van het spotlight-onderzoek laten zien dat het ook heel geruststellend is dit te beseffen: stommiteiten die we uithalen, gemiste vergaderingen, kapsels die niet willen zitten: wat het ook is, andere mensen merken het vaak helemaal niet op.