ROLLENSPEL
Tijdens het bedrijfsuitje kunnen je verschillende ikken met elkaar botsen
‘Zwei Seelen wohnen, ach! in meiner Brust,’ schreef Goethe. Dat is een fikse onderschatting, want we hebben veel meer dan twee ‘zelven’. Mensen zeggen weleens: ‘Bij jou kan ik echt mezelf zijn,’ of: ‘Ik was niet mezelf’, alsof er maar één ‘echt’ zelf is. In feite hebben we allemaal diverse kanten die we laten zien in verschillende situaties en sociale rollen: op het werk, bij je kinderen, bij je ouders, in de kroeg, op de sportclub enzovoort. Dat klinkt misschien wat kameleon-achtig, maar het vervullen van verschillende rollen in je leven heeft tal van psychologische functies en kan zelfs het welzijn beschermen[i], doordat de ene rol kan werken als buffer voor de andere als ergens iets mis gaat.
Botsing van werelden
Ons gedrag is in die verschillende rollen niet hetzelfde en dat is maar goed ook. Je geliefde zou het vast niet prettig vinden als je bij een romantisch etentje net zo doet als bij een overleg met een belangrijke klant, en omgekeerd is waarschijnlijk ook niet handig. Zo hebben mannen de neiging om uitsluitend bij hun partner zwak en hulpbehoevend te doen en zich te laten vertroetelen.[ii] Op de werkvloer of in het café moeten ze daar natuurlijk niet mee aankomen.
Verschillende mensen kennen dus verschillende kanten van je. Soms zijn al die mensen bij elkaar, bijvoorbeeld je kinderen en partner plus je baas en collega’s, bij een huwelijk of bedrijfsuitje. Dat kan een ongemakkelijke botsing van verschillende sociale rollen geven. Heb je als man in het bijzijn van je collega’s een geïrriteerde partner, dan kun je dat bijvoorbeeld niet sussen met je gebruikelijke lieve troetelstemmetje. Je partner zal juist weer afknappen op je zogenaamd lollige kantoortaal die hoort bij de oude-jongens-krentenbrood-sfeer tussen jou en je collega’s.
Mam, doe effe normaal
Vrouwen hebben weer andere dilemma’s, bijvoorbeeld als ze een man erg leuk vinden: ze willen zich dan nogal eens verleidelijk gedragen. Ze steken hun borsten fier vooruit, tuiten hun lippen (duck face) en gaan koket lachen en ‘O wat knap!’ roepen. Maar zo kun je je niet gedragen in het bijzijn van je kinderen (‘Mam, doe effe normaal’), of van je collega’s (‘Eh, had jij nou belangstelling voor die leidinggevende functie?’), laat staan je baas. Met lieftallig en bevallig gedrag win je immers geen respect en aanzien.
Het zijn allemaal voorbeelden van het multiple audience-probleem. In het sociale verkeer vervullen we verschillende rollen tegenover verschillende ‘publieken’. Als die bij elkaar zijn in dezelfde ‘zaal’, hoe gedraag je je dan? In het algemeen is dat behoorlijk lastig, maar we hebben wel manieren om ons eruit te redden. Word je bijvoorbeeld door je baas gezien als een bloedserieuze carrièremaker en door je collega’s als de grote gangmaker op ieder personeelsfeest, dan zul je in aanwezigheid van beiden iets daartussenin doen – dus niet te serieus en niet te losbandig. Dat leidt ertoe dat je baas je iets minder serieus gaat vinden en je collega’s je iets minder feestelijk, zo blijkt[iii]; dus het is niet ideaal, maar je reputatie blijft dan toch enigszins ongedeerd. En de vrouw wier verleidingskunsten beknot worden door de aanwezigheid van collega’s of vriendinnen, zal eerder kiezen voor vriendelijkheid en vrolijk lachen om een begerenswaardige man te charmeren, gedrag waarmee je niemand tegen je in het harnas jaagt.[iv]
Gaat het alleen om welke kant je van jezelf laat zien – bevallig of respectabel, nerd of feestneus –, dan is het weliswaar even aanpoten maar zul je je wel weten te redden. Lastiger wordt het met de toenemende invloed van sociale media, die er steeds meer voor zorgen dat alles wat je doet zichtbaar is voor iedereen. Je Facebook-vrienden zien naar welke muziek je luistert, wat je leest, liket en welke websites je bezoekt, zelfs als je die informatie niet bewust deelt.
Maar niet alleen dat, ook je (toekomstige) werkgever kijkt wellicht mee. De meeste recruiters maken gebruik van informatie op sociale media om een beeld te krijgen van sollicitanten, en 25 tot 70 procent (afhankelijk van het onderzoek) geeft aan dat ze kandidaten weleens hebben afgewezen vanwege wat ze daar aantroffen.[v] Het kan gaan om de inhoud van berichten, de persoonlijke gegevens, de foto’s of het taalgebruik, maar het komt hierop neer: een normaal mens gedraagt zich op Facebook anders dan op een sollicitiegesprek. Dat is een multiple-audience-probleem van megaformaat.
* Dit artikel is ontleend aan Collega's en andere ongemakken (Maven Publishing, 2015).
[i] Linville, P.W. (1985). Self-complexity and affective extremity: Don't put all of your eggs in one cognitive basket. Social Cognition, 3(1), 94-120.
[ii] Vonk, R. & Nobelen, D. van (1993). Masculinity and Femininity in the Self with an Intimate Partner: Men are not always men in the company of women. Journal of Personal and Social Relationships, 10(4), 627-630.
[iii] http://psp.sagepub.com/content/26/5/619.abstract
[iv] Kasagi, Y. & Daibo, I. (2010). Compensatory Self-Enhancement as a Strategy for the Multiple Audience Problem. Shinrigaku Kenkyu: The Japanese Journal Of Psychology, 81(1), 26-34.
[i] http://www.wsj.com/articles/SB10000872396390443759504577631410093879278; http://www.hrmagazine.co.uk/hro/news/1140714/recruiters-rejecting-potential-employees-social-media-profiles-study